Chương trình OCOP – Động lực phát triển kinh tế nông thôn Việt Nam

Chương trình OCOP (One Commune One Product – Mỗi xã một sản phẩm) là một sáng kiến quan trọng của Chính phủ Việt Nam, nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế nông thôn thông qua việc nâng cao giá trị các sản phẩm đặc sản địa phương. Ra mắt chính thức vào năm 2018, OCOP không chỉ giúp cải thiện thu nhập cho người dân mà còn góp phần bảo tồn văn hóa truyền thống và đưa thương hiệu Việt vươn ra thị trường quốc tế. Trong bài viết này, hãy cùng khám phá chương trình OCOP, ý nghĩa, lợi ích và những thành tựu nổi bật của nó.

Chương trình OCOP là gì?

Chương trình OCOP được xây dựng dựa trên mô hình “One Village One Product” (OVOP) của Nhật Bản và “One Tambon One Product” (OTOP) của Thái Lan, nhưng được điều chỉnh để phù hợp với đặc thù nông thôn Việt Nam. Mục tiêu chính của OCOP là:

• Phát triển sản phẩm đặc sản địa phương: Mỗi xã, phường tập trung phát triển một sản phẩm đặc trưng, tận dụng nguồn lực địa phương, kiến thức truyền thống và kỹ thuật sản xuất hiện đại.

• Nâng cao chất lượng sản phẩm: Đảm bảo các sản phẩm đạt tiêu chuẩn về an toàn thực phẩm, bao bì và khả năng cạnh tranh trên thị trường.

• Tăng thu nhập cho người dân nông thôn: Thông qua việc xây dựng thương hiệu và mở rộng thị trường tiêu thụ, từ nội địa đến quốc tế.

OCOP đánh giá và phân hạng sản phẩm theo hệ thống 5 sao (từ 1 đến 5 sao), dựa trên các tiêu chí như chất lượng, bao bì, khả năng tiếp cận thị trường và giá trị văn hóa. Tính đến tháng 11/2024, cả nước đã có hơn 12.000 sản phẩm OCOP đạt từ 3 sao trở lên, với hơn 6.500 nhà sản xuất tham gia, trong đó Hà Nội dẫn đầu với hơn 2.711 sản phẩm được công nhận.

Lợi ích của chương trình OCOP

Chương trình OCOP mang lại nhiều lợi ích thiết thực, không chỉ cho người sản xuất mà còn cho nền kinh tế nông thôn và người tiêu dùng:

1. Thúc đẩy kinh tế nông thôn:

   • OCOP giúp tăng giá trị sản phẩm nông nghiệp, thủ công mỹ nghệ và dịch vụ du lịch, góp phần nâng cao thu nhập cho người dân. Ví dụ, bưởi Diễn Yên Thủy (Hòa Bình) đã mở rộng thị trường tiêu thụ, thậm chí xuất khẩu sang châu Âu, giúp nhiều hộ dân đạt thu nhập hàng trăm triệu đồng mỗi năm.

   • Theo thống kê, 46% sản phẩm OCOP tăng sản lượng và 29,7% tăng doanh thu bán hàng sau khi được công nhận.

2. Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa:

   • Các sản phẩm OCOP thường gắn liền với văn hóa và truyền thống địa phương, như tỏi Lý Sơn (Quảng Ngãi), nước mắm Phú Quốc (Kiên Giang) hay ô mai mơ gừng Hà Nội. Điều này giúp bảo tồn các giá trị truyền thống và quảng bá văn hóa Việt Nam ra thế giới.

   • Nhiều sản phẩm OCOP được chế biến từ nguyên liệu bản địa, sử dụng công thức gia truyền, như nước mắm Thanh Quốc với hơn 100 năm lịch sử.

3. Mở rộng thị trường tiêu thụ:

   • OCOP hỗ trợ các sản phẩm tiếp cận các kênh phân phối hiện đại như siêu thị (Big C, AEON Mall), sàn thương mại điện tử (Lazada, Voso.vn) và thị trường quốc tế. Ví dụ, sản phẩm nước tương từ hoa dừa của Sokfarm (Trà Vinh) đã xuất khẩu sang 8 quốc gia, bao gồm Mỹ, Úc và Nhật Bản.

   • Các hội chợ OCOP, như VIETNAM OCOPEX 2024 tại Hưng Yên, đã thu hút hơn 230 doanh nghiệp với 460 sản phẩm từ 38 địa phương, tạo cơ hội kết nối với các nhà nhập khẩu quốc tế.

4. Khuyến khích đổi mới sáng tạo:

   • OCOP thúc đẩy các hợp tác xã và doanh nghiệp nhỏ cải tiến quy trình sản xuất, áp dụng công nghệ cao và tiêu chuẩn như VietGAP, GlobalGAP để đáp ứng yêu cầu thị trường.

   • Ví dụ, quận Bình Chánh (TP.HCM) đã đạt 27 sản phẩm OCOP với các sản phẩm như mật ong hoa sen, mật ong hoa bưởi, được đánh giá cao về chất lượng và bao bì.

Thành tựu nổi bật của chương trình OCOP

Sau hơn 6 năm triển khai, chương trình OCOP đã đạt được nhiều kết quả ấn tượng:

• Số lượng sản phẩm được công nhận: Tính đến năm 2024, cả nước có hơn 12.000 sản phẩm OCOP từ 3 sao trở lên, trong đó Hà Nội dẫn đầu với 6 sản phẩm 5 sao như gốm sứ Quang Vinh (Gia Lâm) và 1.473 sản phẩm 4 sao.

• Xuất khẩu quốc tế: Nhiều sản phẩm OCOP đã vươn ra thị trường quốc tế, như bưởi Diễn (Hòa Bình), nước mắm Phú Quốc (Kiên Giang) và nước tương hoa dừa Sokfarm (Trà Vinh).

• Tăng trưởng kinh tế: Các sản phẩm OCOP đạt sao có doanh thu trung bình tăng 29,7% và giá bán tăng 17,5%, góp phần cải thiện đời sống người dân nông thôn.

• Kết nối du lịch và OCOP: Nhiều địa phương, như Quảng Ngãi và Tiền Giang, đã kết hợp OCOP với du lịch nông thôn, tạo ra các điểm đến trải nghiệm, như vườn lan Thảo Nguyên hay trang trại dê Đồng Nghi, giúp quảng bá sản phẩm và văn hóa địa phương.

Thách thức và định hướng phát triển

Mặc dù đạt nhiều thành công, chương trình OCOP vẫn đối mặt với một số thách thức:

• Khó khăn trong tìm kiếm thị trường: Một số địa phương gặp khó trong việc đưa sản phẩm vào các kênh phân phối lớn hoặc xuất khẩu do hạn chế về quy mô sản xuất và tiếp thị.

• Chất lượng và tiêu chuẩn: Một số sản phẩm chưa đáp ứng được các tiêu chuẩn khắt khe của thị trường quốc tế, đặc biệt về bao bì và truy xuất nguồn gốc.

• Hỗ trợ tài chính: Chính sách hỗ trợ vốn và công nghệ còn thiếu đồng bộ, gây khó khăn cho các hợp tác xã và doanh nghiệp nhỏ.

Để khắc phục, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn đã đề ra các định hướng cho giai đoạn 2021-2025:

• Tăng cường đào tạo và hỗ trợ kỹ thuật cho các nhà sản xuất.

• Đẩy mạnh thương mại điện tử và livestream bán hàng trên các nền tảng như TikTok, Facebook để mở rộng thị trường.

• Tăng cường liên kết chuỗi giá trị, từ sản xuất đến tiêu thụ, và kết hợp OCOP với du lịch nông thôn để tạo giá trị gia tăng.

Chương trình OCOP không chỉ là động lực thúc đẩy kinh tế nông thôn mà còn là cầu nối đưa các sản phẩm đặc sản Việt Nam vươn xa trên thị trường quốc tế. Từ ô mai mơ gừng Hà Nội, nước mắm Phú Quốc đến bưởi Diễn Hòa Bình, OCOP đã và đang khẳng định giá trị văn hóa